شاخص های علم سنجی

شاخص های علم سنجی
شاخصQ در پایگاه ISI (www.webofknowledge.com) با توجه به ضریب تاثیر مجلات Impact Factor)) محاسبه می شود این شاخص برای یک عنوان مجله، چند عنوان مجله و مجلات یک حوزه موضوعی قابل دست یابی است. در اکثر مطالعات علم سنجی، شاخص ها برگرفته و استتنتاج شده از محاسبه و شمارش چهار متغیر مؤلف، انتشار، ارجاع و استناد هستند. شاخص استناد به دلیل توجه نسبی آن به کیفیت و کارآمدی بالای آن در تحلیل های استنادی ، یکی از رایجترین و معتبرترین شاخص های علم سنجی است. از مهمترین شاخص های علم سنجی که بر مبنای شاخص استناد و تحلیل استنادی شکل گرفته اند و در متون مختلف بارها به آن ها اشاره شده است ، عبارتند از: ضریب تأثیر، شاخص فوریت، نیم عمر متون علمی یا کهنگی متون، شاخص هرش، تأثیر متیو و روش های سنجش علم که در کشورها و مؤسسات مختلف استفاده می شود.
شاخص های علم سنجی
از مهمترین این شاخص ها که بر مبنای تحلیل استنادی شکل گرفته اند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. ضریب تأثیر (Impact Factor)
مشهورترین شاخص تحلیل استنادی است که در سال ۱۹۵۵ توسط گارفیلد پیشنهاد شد. شاخصی کاملاً‌ کمی است که برای ارزیابی مجلات و میزان تأثیر گذاری یک مجله در ارتباط با مجلات دیگر به کار می رود و نه برای سنجش اعتبار آثار یا مؤلفان و پژوهشگران. این ضریب نسبت استنادهای دریافتی یک مقاله طی دو سال قبل به تعداد مقالات منتشر شده مجله طی همان دوسال است.
عامل تأثیر سال ۲۰۱۰= استنادهای سال ۲۰۱۰ برای مقالات مجله مورد نظر در سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۰۸
نحوه محاسبه IF :
IF یک مجله در یک سال مشخص، از تقسیم تعداد مقالات ارجاع کننده (استنادات) به مقالات منتشر شده آن مجله در دو سال قبل از آن سال اندازه گیری بر کل مقالات منتشر شده در آن مجله در همان دوره زمانی دو ساله بدست می آید.داد مقالات منتشر شده در مجله مورد نظر در سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۰۸

۲. ارزش متیو (Mathew value)
این شاخص شکل اصلاح شده ضریب تأثیر است که در سال ۲۰۰۶ توسط موییج معرفی شد. ارزش متیو در یک دوره پنج ساله و در موضوعی خاص محاسبه می شود به این صورت که تعداد استناداها به مقاله های یک مجله در یک دوره پنج ساله را به تعداد مقاله های همان مجله و در همان دوره تقسیم می کند و عدد به دست آمده را با همین نسبت ها درکل حوزه مورد پژوهش اندازه گیری می کند.
۳. شاخص هرش (H-index)
هرش در سال ۲۰۰۵ اچ ایندکس را پیشنهاد کرد واز آن برای محاسبه برون داد علمی محققان به کار می رود. اگر h مقاله از کل مقالات منتشر شده یک محقق طی n سال کار علمی، هر کدام حداقل h بار استناد دریافت کرده باشند، آن محقق دارای شاخصی برابر با h است. این شاخص با استفاده از شمارش استنادها به حاصل کار یک پژوهشگر در طول حیات او امتیاز می دهد.درواقع، شاخص h یک محقق عبارت است از h عدد از مقالات وی که به هر کدام حداقل h بار استناد شده باشد. با توجه به امکاناتی که ISI, scopus فراهم کرده اند، سریعتر و با دقت بیشتر این شاخص محاسبه می شود. لازم بذکر است که بسته به اینکه چه ابزاری برای محاسبه مورد استفاده قرار می گیرد ممکن است مقدار این شاخص تحت تاثیر قرار گیرد. شاخص اچ در وزارت بهداشت بر اساس پایگاه اسکوپوس اندازه گیری می شود.

۴. شاخص جی (G-index)
لئو اگه در سال ۲۰۰۶ جی ایندکس را مطرح کرد. شاخص جی یک محقق ، بالاترین تعداد (g) مقالات است که g به توان ۲ یا بیشتر به آن استناد شده باشد.

۵. شاخص وای (Y-index)
بولن، رودریگز و سمپل در سال ۲۰۰۶ شاخصی را پیشنهاد کردند که حاصلضرب ضریب تأثیر به عنوان شاخص کمی و معادل مقبولیت در "رتبه بر اساس وزن" به عنوان شاخص کیفی می باشد.

۶. شاخص فوریت (Immediacy Index)
این شاخص در پایان هر سال مشخص می شود و به منظور تعیین سرعت استناد مقالات یک مجله استفاده می شود.این شاخص نسبت تعداد استنادات به مقالات چاپ شده یک مجله به تعداد مقالات چاپ شده در آن مجله و در همان سال می باشد.

۷. نیمه عمر استناد شده (Cited half life)
نیمه عمر استناد به مجله مدت زمانی است که نیمی از کل استنادات به آن مجله به عمل آمده باشد. نیمه عمر بالاتر برای مجله می تواند نشان دهنده ارزش ماندگاری مقالات آن مجله باشد.

۸. FCWI
توسط انتشارات الزویر ابداع شده و از پایگاه Scopus و ماژول SciVal در پایگاه اسکوپوس قابل دسترسی است. این شاخص تفاوت های رفتار پژوهشی در رشته های مختلف را مد نظر قرار می دهد و برای محاسبه آن، سه معیار رشته یا حیطه موضوعی، سن یا سال انتشار و نوع مقاله مد نظر قرار می گیرد. این شاخص قابل محاسبه برای مجموعه مقالات در سطح مقاله، فرد، مجلات، دانشگاه و کشور می باشد. دسترسی به این شاخص در سطح مقاله هر فرد، از پایگاه Scopus ، و در سطح فرد، مجلات، دانشگاه و کشور از طریق ماژول SciVal امکان پذیر می باشد. FWCI از نسبت استنادات به ازای هر مقاله تقسیم بر کل استنادات به ازای هر مقاله هم رشته، هم نوع و هم سن در پایگاه استنادی Scopus بدست می آید.

۹. SNIP
شاخص SNIP یا ضریب تأثیر به هنجار شده بر اساس منبع بر مبنای داده‌های پایگاه Scopus محاسبه می‌شود. SNIP میزان تأثیر استناد را با وزن دادن به استناد بر اساس کل استنادات دریافتی یک حوزه موضوعی می‌سنجد. بنابراین تأثیر یک استناد می‌تواند در یک حوزه موضوعی نسبت به یک حوزه موضوعی دیگر ارزش بیشتری داشته باشد.

۱۰. Quartile (چارک) بر اساس پایگاه Scopus
شاخص چارک یا Quartile (به اختصار Q) از شاخص‏های ارزیابی کیفیت مجلات به شمار می‏رود و نشان دهنده جایگاه مجله در مقایسه با مجله‏های حوزه موضوعی مشابه است. این شاخص معیاری برای انتخاب مجله با کیفیت است. بر این اساس مجلات Q۱ در طبقه بالا (۲۵ درصد برتر)، مجلاتQ۲ در طبقه میانی بالا (۲۵ تا ۵۰ درصد)، مجلاتQ۳ در طبقه میانی پایین (۵۰ تا ۷۵) و مجلات Q۴ در طبقه پایین (۲۵ درصد انتهایی) حوزه موضوعی خود قرار دارد. در نتیجه بهترین مجلات در یک حوزه موضوعی مشخص جز ۲۵ درصد برتر رتبه بندی یا Q۱ هستند.


۱۱. Quartile (چارک) بر اساس پایگاه ISI
شاخصQ در پایگاه ISI (www.webofknowledge.com) با توجه به ضریب تاثیر مجلات Impact Factor)) محاسبه می شود این شاخص برای یک عنوان مجله، چند عنوان مجله و مجلات یک حوزه موضوعی قابل دست یابی است.